Din və Biz

Ən gözəl rəng boz rəngdir!

Dinlər çoxdu, iki mindən çox. Ən tanınmışları bunlardır: islam, xristianlıq, iudaizm, buddhizm, konfutsizm, şintoizm, zen, daoizm. Bu dinlər bir-birlərindən bəzi məqamlarda o qədər çox fərqlidirlər ki, onların hamısını vahid "din" anlayışına sığışdırmaq çox çətindir. Məsələn, hinduizm dinində peyğəmbərlik institutu yoxdur, buddhizmdə Allah təsəvvürü yoxdur, konfutsizmdə ibadət yoxdur, şintoizmdə baş Allahın dünyanı yaratması deyə bir görüş yoxdur və s. Hər halda biz unutmamalıyıq ki, dünya əhalisinin 80%-dən çoxu bizim dinimiz olan islama etiqad etmir. Və yəqin ki, hər bir dinin mənsubu təbii olaraq öz din(lər)ini "ən kamil din(lər)" sayır (Eyni vaxtda bir neçə dinə inananlar var, məsələn, çinlilər). Bəşərin çox böyük nailiyyətidir ki, insanın seçdiyi dinə etiqad etmə və ya heç bir dinə etiqad etməmək azadlığını konstitusion hüquqa çevirə bilib. Bu hüquqa görə, din insanın yalnız və yalnız öz vicdanı qarşısında məsuliyyət daşıdığı seçimdir. Bu o deməkdir ki, dini etiqad nə anadangəlmə genetik kodlarla ötürülür, nə də spritual ənənə vasitəsilə yeridilən və tələb edilən məhkumiyyətdir. O qəlbin vərdişi yox, təfəkkürün seçimi olmalıdır. Əks halda, belə çıxır ki, biz öz təfəkkürümüzün aksiomatik əsasını, intellektual-analitik seçimlə müəyyən etmirik. Siz anadangəlmə kor bir adamın "ən gözəl rəng boz rəngdir!" tərsliyinə inanardınız? (Korlar dünyanı qara yox, boz rəngdə görürlərmiş. Anadan kor doğulub, sonradan gözləri görənlər deyirlər bunu). İnvarianta məhkum olmuş və ya edilmiş cahil insanlara konstitusion seçim imkanı tanımağın nə mənası var ki? Məsələn, məgər azərbaycanlı bir oğlanın "sərvboylu", "incəbelli", "mərmərsinəli", "zülfü pərişan"… bir qıza aşiq olması guya onun azad erotik seçimidir? Əlbəttə ki, deyil! Amma əgər o oğlan sonra dönüb desə ki, gözəlliyin vahid, ümumbəşəri ölçüləri var və bu ölçülər də mənim seçdiyim qızın malik olduğu keyfiyyətlərdi, hə, bax onda bu olur məzlum cəhalət, yaxud da yeniyetmə sentimentallığı. Sosial-psixoloqların mediatik massadan, 25-ci kadr kimi gizli manipulyativ vasitələrdən, beyin yuyulması kimi texnologiyalardan söz açdıqları bir dövrdə, ümumiyyətlə, hansı mütləq həqiqi seçimdən söhbət gedə bilər. Bu dediyim bütün dünyaya aiddir. Biz dinə öz münasibətimizi aydınlaşdırmalıyıq. Əvvəlcə onu qeyd edim ki, şəxsən mənim üçün dinin cəmiyyətdəki yeri və rolu, təxminən, bizdə azdan-çoxdan hələ də yaşayan atəşpərəstliyimiz kimi olsa yaxşı olar: od qalayıb üstündən hoppanmaq, xonça bəzəmək, yumurta döyüşdürmək, qapı pusmaq, işığa and içmək, barışmaq, odu çirkləndirməmək və s. kimi. Göründüyü kimi, bu dinimizin bizim həyatımızdakı yeri çox təvəzökardır, Novruz hamımızda xoş duyğular oyadır, bayram günü hamının üzündə mənə həmişə çox qəribə gələn bir təbəssüm olur, qədimliyimizin incə, kövrək nisgili yadımıza düşür… və s. Amma gəlin görək, biz islam dininə belə saf, qorxusuz, sevgiylə, könüllü, rahat münasibət bəsləyə bilirikmi? İslama münasibətdə hələlik ən güclü determinant kimi sovet quruluşuna reaksiya olaraq, sol təfəkkürdən uzaqlaşma, o cümlədən klerikalist sosial tendensiya çıxış edir. Bu, aydındır ki, konyukturadır, dəbdir. Ona görə də ayıq-sayıq intellektuallarımız yəqin ki, bu tələyə düşməyəcəklər. Bizim dindarlar Qərbin bizə göstərilən açıq-saçıqlığına qarşı "milli mentalitet"mizi qorumaq vəzifəsini öz üzərlərinə götürürlər. Beləliklə, açıq-saçıqlıqdan iyrənən ənənəçi yaşlılar və sidq ürəkdən millətçi olanlar sadəlövhcəsinə dini düşərgəyə düşürlər. Bu məsələ belə sadə həll oluna bilməz. Əvvəla, Qərb dəyərləri təkcə açıq-saçıqlıqdan ibarət deyil və üstəlik açıq-saçıqlıq "platonik məhəbbət"dən heç də pis deyil. Dünən çadraçı Füzuli ilə xəstələnənlər bu gün sağalmaq üçün açıq-saçıqçı Freydə müraciət edirlər. Məncə biz çox diqqətli olmalıyıq ki, Qərb dəyərlərinə qarşı münasibətimiz getdikcə dini rəng almasın. İkinci, mentalitetimizdəki bu milliliyin nə demək olduğunu aydınlaşdırmalıyıq. Bu sual açıq olaraq qalır: islam bizim milliliyimizi niyə belə çox sevir axı?