“İnsan”dan “fərd”ə

Azadlıq yollarında-1

İnsan nədirsə odur, onun qabaqcadan verilmiş tərifi yoxdur, mahiyyəti yoxdur. İnsan öz yaşayışıdır; o, nə yaşayırsa odur. A.Kamyunun sözüdür: “insan daim öz gerçəklərinin pəncəsindədir” Özündə başlayıb özündə başa çatır insan. Onu fərd eləyən varoluşudur.İnsan təkdir, təkliyi onun fərdiliyidir; nə Allah var, nə mahiyyət, nə ümumi əxlaq anlayışı, nə də hansısa qanunauyğunluq. İnsan azadlığa məhkumdur; insan durumdur, situasiyadır; insan azadlıqdır; “azadlıq istəyən” deyil, azadlıqdır. Çünki insan özünü seçir, özünü seçməsi onu konkretləşdirir, fərdləşdirir. “İnsan azadlığı” məfhumu liberal illuziyadır. Azadlıq insanın azadlığı deyil, “mən”in azadlığıdır. Azadlıq dəyişməz-universal “insan naturasının” azadlığı deyil, konkret insanın konkret durumudur. Azadlıq, azadlıq ideyası olmamalıdır, bir istək, bir arzu olmamalıdır; özümlük olmalıdır, özümə, öz bədənimə, öz varlığıma malik olmaq qüvvəsi olmalıdır. M.Ştirner bunu qışqıra-qışqıra demişdi, ona qulaq asmadılar.Materializm insanı obyektə, predmetə çevirdi; nəticəsi sosializm oldu. İdealizm insanı ruha və maddəyə ayırdı; nəticəsi - liberalizm. Liberal “insan” əslində fərd deyil, necə ki sosialist “insan” fərd deyil. Sosializm konkret insan tanımır, kollektiv insan tanıyır, “biz” tanıyır. Onun gözündə individual varlıq kimi insan deyilsən, ictimai varlıq kimi insansan. Liberalizmin gözündə isə varlıq növü kimi insansan, mücərrəd insansan. Konkret insan, konkret “mən” deyilsən, Məmməd, Əli, Sevinc deyilsən. Sənin hüquqların hamının hüquqlarıdır, ona görə də əslində heç kəsin hüququ deyil. Hamının olan heç kəsin deyil. “İnsan hüquqları”?! Liberalizm səndə səni görmür, “insan”ı görür. “İnsan” ümumbəşəri kateqoriyadır, bu səbəbdən də fərdiliyə yox, tarixiliyə dəlalət edir.Fərd zamanın tarixiliyində itir; tarix mahiyyətcə “individiumun” inkarıdır. Tarix obyektiv qanunauyğunluğun, kollektiv subyektlərin, dövlətlərin tarixidir. Diaxronizm “insan”a əsaslanır, fərdə yox; tarixilik “bəşəriyyət”ə aiddir, fərdə aid deyil. Niyə? Çünki keçmiş dərhal tarix olmur; keçmiş nə qədər bu günə yaxındırsa o qədər fərdidir, bu gündən uzaqlaşdıqca tarixləşir və tarixləşdikcə qeyri-fərdiləşir. Fərd “bəşəriyyətdə” yox olur. Tarix, fərdiliyin anti-tezidir. Odur ki, fərd “indi”yə məhkumdur. A. Kamyu demişkən, “indiki zamanın cəhənnəmində” yaşayır o. Fərd “indi”nin içində azadlıq durumudur. O ki qaldı “gələcəyə”, o, ümumbəşəri layihədirsə, qanunauyğunluqdursa fərdiliyə ziddir, durumdursa ekzistensialdır. Fərdin hekayəsi olur, həyat hekayəsi; insanın isə tarixi olur. Çünki insan ictimai münasibətlərin cəmidir, fərd isə instinktlərinin cəmidir, bədən üzvlərinin cəmi. İnsan dözülməzdir!Bədənin mühakiməsi zəkanın mühakiməsindən itidir. Zəka tələb edir: insan azad olmalıdır; insan dünyaya azad gəlir, ancaq hər yerdə qolları zəncirlənib. J.J.Russo sadəlövhlüyü! Bədən tələb edir: mənim azadlığım - “mən”in azadlığıdır. Qoluma, ayağıma, ətimə, bədənimə toxuna bilməzsən; o, mənim konkretliyimdir; o, mənim mülkiyyətimdir, yaşayışımın və ölümümün evidir. Bədən - mənəm. Bədən mənim vətənimdir, onun istəkləri mənim azadlığımdır. İnsan - azadlıqdır.Faciədir; bəşər insan məhkumdur. “Cəhənnəm özgələridir” deyirdi J.P.Sartr, yanındakı adam cəhənnəmdir. Xilas yoxdur, olmamalıdır. Xilas ideyası yeni buxovlar, yeni ağalar, yeni qandallar yaradır. “Xilas” yox, qiyam! “Mən”ə qarşı olan hər şeyə qarşı qiyam! Daimi qiyam, permanent qiyam; hər zaman, hər yerdə qiyam! Kifayət qədər pulu olmadığına görə müalicə edilməyən xəstə xəstəxanada, haqları əlindən alınan tələbə universitetdə, əri tərəfindən zorlanan və təhqir olunan qadın evdə, dindirmədə söyülən və döyülən “şübhəli şəxs” istintaqda, zorla mitinqə aparılan məmur iş yerində qiyama qalxmalıdır. Xəstə, palataya gələn baş həkimin üzünə tüpürəndə, tələbə rektoru döyəndə, qadın yatdığı yerdəcə ərinin cinsi orqanını kəsib zibil qabına atanda, saxlanılan şəxs çıxandan sonra polis məntəqəsini bombalayanda azad olacaq. Azadlıq - permanent qiyamdır.