Yeni Dəyərlər Elitası

Ölkəmizdə dəyər dəyişikliyi gedir, ənənəvi dəyərlər böhran keçirir. Dəyərli sayılanlar dəyərini itirir, dəyərsiz sayılanlar dəyər qazanır. Milli-mənəvi dəyərlər adı verilən dəyərlərin çəkisində, tutduqları mövqedə dəyişikliklər baş verir. Dəyər dəyişikliyi labüddür, bu proses tarixin gedişinə, zamanın təbiətinə xasdır. Bizim dəyər dəyişikliyimizin kökündə Qərb yönümlü akkulturasiya prosesi dayanır. "Akkulturasiya" dedikdə, bir kulturun ondan fərqli kulturla, yəni ona oxşamayan başqa dəyər sistemi ilə təması nəticəsində, ondan aldığı təsirlərlə, ona oxşaması, ona uyğunlaşması başa düşülür. Ölkəmizdə gedən bütün sferalardakı dəyər dəyişikliyi Qərb yönümlü akkulturasiyon prosesdir. Akkulturasiyanın aparıcıları tək-tək şəxslər, qruplar, telekanallar, hakimiyyət və s. ola bilər. Akkulturasiya prosesinin sürəti asılıdır kulturların təmasının və interaksiyasının intensivliyindən. Qapalı, təcrid olunmuş cəmiyyətlərdə bu proses çox ləng gedir. Qədimdə bu prosesin əsas subyektləri tacirlər və səyyahlar olublar. Yeni ideyalar, yeni dünyagörüşləri, yeni normalar, davranış qaydaları, yeni hakimiyyət münasibətləri, yeni institutlar, hətta yeni sözlər də dəyər dəyişikliyinə gətirib çıxara bilər. Mövcud siyasi iqtidar akkulturasiyanı ləngidir, dəyər dəyişikliyinə çalışmır: Qərb universitetləri ilə akademik mübadilə demək olar ki, yoxdur; dövlət universitetlərinə xaricdən professor və müəllim dəvətləri yox səviyyəsindədir, yeni dəyərlər gətirmiş məşhur əsərlərin tərcüməsi həyata keçirilmir, dövlət hesabına xaricə oxumağa çox-çox az tələbə göndərilir, kompyuter və internet xidməti kifayət qədər bahadır, xarici telekanallar hamının üzünə açıq deyil, yerli telekanallarda göstərilən filmlər və hazırlanan proqramların əksəriyyəti konservativ xarakter daşıyır, ölkəyə xarici jurnallar demək olar ki, gəlmir, turizm yoxdur və s. Simptomatik yanaşsaq, deməli, siyasi hakimiyyət cəmiyyətin Qərb dəyərləri istiqamətində akkulturasiyasını istəmir. Akkulturasiyanı assimilyasiya kimi başa düşməməliyik. Assimilyasiya özünə oxşatma deməkdir. Bir də ki, biz onsuz da hamıya oxşayırıq, özümüzdən başqa. O xalqlar anti-qlobalist olsunlar ki, onlar özlərini itirməkdən qorxurlar. Biz isə özümüzü hələ yaratmağa çalışırıq, biz ki, hələ yoxuq. Biz nədən qorxmalıyıq? Bizi yəhudi-zadla müqayisə edirlər. Sadəcə bir fakt: yəhudilər öz milli varlıqlarını, fərdiliklərini qorumaq, hamıdan təcrid etmək üçün e.ə.621-ci ildə (!) özlərinin Yahve (Yəhva) tərəfindən seçilmiş olduqlarına inanaraq, qərar verdilər: 1. Yəhvadan başqa heç bir Allaha sitayiş etməmək!, 2. Başqalarının allahlarına qulluq və pərəstiş etməmək! Azərbaycanlı isə belə deyir: "Elə et ki, Allaha da xoş getsin, Tanrıya da". Aydındır da məsələ, dostlar. Ona görə də bizimki qabaqdadır - dəyişməkdə, yeniləşməkdə, başqalaşmaqda. Bəlkə dirildik deyə. Cəmiyyətdə müəyyən sahədə dəyər dəyişikliklərini şüurlu surətdə öz qarşısına məqsəd kimi qoymuş strukturlar mövcud olur, olmalıdır. Baxmayaraq ki, dəyər dəyişikliyi qarşısıalınmaz təbii prosesdir. Xalqın instinktiv-bişüur icra etdiyi davranışların dəyərini sorğu-sual edən, köhnə dəyərləri yenidən nəzərdən keçirən, yeni dəyərlər gətirən, yeni dəyərləri yayğınlaşdıran və yerləşdirən, bunlara qadir olan qruplara sosiologiyada "dəyər elitaları" adı verilir. Azad, açıq, plüralist cəmiyyətlərdə fərqli dəyər sistemlərini təmsil edən irili-xırdalı dəyər elitaları çox olur. Hərçənd onların nüfuz və təsir dairələri eyni olmur. "Alma" yeni bir dəyər elitasıdır. Vaxtilə siyasi müxalifət yeni siyasi dəyərlər elitası idi. Sonra bu statusunu o, ondan güclü olan iqtidarla bölüşdü və köhnəldi. Ədəbiyyatda indi "Alatoran"çılar yeni ədəbi dəyərlər elitası kimi çıxış edirlər. Milli-mənəvi dəyərlərə qarşı isə bir dəyər elitası var: o bizik! Biz - bir qrup intellektual ən köklü dəyər dəyişikliyinə girişmiş yeni dəyərlər elitasıyıq.