Azərbaycan Roma Respublikası

Azərbaycanda demokratiya yoxdur, respublika var. Monteskye iki cür respublikadan danışırdı: demokratik respublika və aristokratik respublika. Fransız mütəfəkkiri bu təsnifini siyasi hakimiyyətin sinfi təməllərinə istinad edərək əsaslandırırdı. Aristokratik respublika dövlət formasına öz dövrünün Venetsiya dövlətini örnək göstərirdi. Aristokratik respublikanın tipik nümunəsi qədim Roma Respublikası olub. Mənimsə ağlıma aristokratik respublika kimi həm qədim Roma, həm də çağdaş Azərbaycan gəlir. Romalı mütəfəkkir Polibi deyirdi ki, bir konsulun (dövlət başçısının) hakimiyyətinə baxanda fikirləşirsən ki, Romada monarxiya üsul-idarəsi var; senatın iqtidarına baxanda elə bilirsən Roma aristokratik dövlətdir; xalqa verilən iqtidar səlahiyyətlərinə nəzər saldıqda zənn edirsən ki, Romada dövlət quruluşu demokratiyadır. Polibi xalq iqtidarı deyəndə “komitia tributa”ları nəzərdə tuturdu.Gələk çağdaş Azərbaycan Respublikasına. Prezidentin iqtidarına (gücünə) baxanda Azərbaycanın dövlət quruluşu monarxiyadır. Milli Məclisin tərkibinə və roluna baxanda sanki Azərbaycanda siyasi idarəetmə forması aristokratiyadır (millət vəkili olmaq üçün “patrisi” olmaq lazımdır). Xalqın hakimiyyətdə iştirakına, konkret desək, müxalifət partiyalarına nəzər saldıqda elə bilirsən ki, Azərbaycanda demokratik dövlət quruluşu hakimdir.Azərbaycan prezidenti romalı “konsul” qədər güclüdür, onun qədər iqtidar sahibidir. Milli Məclis qanunvericilik funksiyasından çox prezidentin “məsləhət şurası” funksiyasını həyata keçirir. Bu baxımdan qədim Romanın senatına adekvatdır (elə millət vəkillərimiz də sifətdən Roma senatorlarına oxşayır). Müxalifət partiyaları isə bir növ bizim “komitia tributa”larımızdır; yığışırlar, etiraz edirlər, bəyanat verirlər, ancaq həmişə müxalifətdədirlər. Çünki onlar xalqdır, “plebey”dir.Qədim Romada yunan fəlsəfi cərəyanlarından məhz stoaçılığın yayılıb qəbul olunmasının əsas səbəbi o idi ki, bu fəlsəfi doktrina hakim sinfin ideologiyası üçün münbit zəmin yaradırdı. Siseronu, yaxud Senekanı xatırlayın. “Res publica res populi” deyirdi Siseron, “nə dövlətdirsə, o - xalqdir”, yaxud “dövlət olan - xalq olandır”. Bu isə o demekdir ki, xalqın azadlığı dövlətə itaət etməkdən ibarətdir; azadlıq dövlətlə və dövlətdə mümkündür. Seneka bu mühakiməni məntiqi nəticəsinə çatdırırdı: əsas məsələ daxili (mənəvi) azadlıqdır, cismani və zahiri azadlıq isə əhəmiyyətsizdir; insan qul olsa da, azad ola bilər.Bu baxımdan azərbaycanlılar anadangəlmə stoaçıdırlar. Quldarlıq quruluşunda qul özü özünün sahibi deyildi, özünə malik deyildi, buna görə də heç nəyə görə məsuliyyət daşımırdı, heç nəyə görə cavabdeh deyildi. Azərbaycanlıların dövlət qarşısındakı azadlığı da bu cürdür, “heç nəyə görə məsuliyyət daşımamaq” mənasında azadlıqdır, yəni özünə sahib olmamaq durumudur. Bu azadlıq özünüinkar azadlığıdır, yəni «qul azadlığı»dır.Romalı qullarla azərbaycanlı “qullar” arasında iki əsas fərq var: Roma hüququnda qul insan sayılmırdı, amma insan idi; Azərbaycan hüququnda isə “qul” insan sayılır, amma insan deyil. İkincisi, Romada qulların əksəriyyətini kişilər təşkil edirdi, Azərbaycan “qul”larının əksər hissəsi isə qadınlardan ibarətdir (bəlkə bunu da əlavə etmək olar ki, azərbaycanlı qullar romalı qullara nisbətən daxilən daha azaddır. Çünki azərbaycanlıların İslam kimi dini var).Siseron maraqlı bir fikir irəli sürürdü: “Sözünü demək”dən ötrü xalqa imkan yaradılmalıdır; “tribunalar” kimi məclislər qurub xalqın ixtiyarına vermək lazımdır. Böyük mütəfəkkirin məqsədi demokratiya deyildi, əksinə, onun fikrinə görə, aristokratik sistem öz mövcudluğunu bu şərtlər daxilində davam etdirə bilərdi. Hakim sinif bu yolla xalqı inandırır ki, sən də sistemin içindəsən, ona daxilsən. Beləcə, xalq məclisləri mövcud sistemin özünü təkrar istehsalının aparıcı qüvvəsinə çevrilir. Xalq danışdıqca, istəklərini dilə gətirdikcə sistemi yıxmaq potensialı( gücü) azalır; xalqın zəif təbəqələri fərqində olmadan sistemin tərkib hissəsi olur. Azərbaycanda siyasi müxalifətin və qeyri-hökumət təşkilatlarının bundan başqa funksiyası yoxdur. Azərbaycan xalqı azad olacaqsa, onu “qul üsyanları” azad edəcək. Bu ölkədə leqal müxalifət siyasi ekshibisionizmdir.Son nöqtə:Diktator termini və diktatura qurumu Roma Respublikasının kəşfidir. Fövqəladə durumlarda, çətin vəziyyətlərdə dövlətin bütün səlahiyyətləri senat tərəfindən müəyyən müddətə və müəyyən məqsədlərlə bir şəxsə verilirdi. O şəxsə diktator deyilirdi. 1993-cü ildə Azərbaycan Milli Məclisi ölkənin ağır vəziyyətində öz “diktatorunu” Naxçıvandan çağırdı. Bütün dövlət səlahiyyətlərini “müəyyən müddətə” və “müəyyən məqsədlərlə” ona verdi. Azərbaycan qədim Roma Respublikasının layiqli davamçısıdır.