Kos-kosa, şəqqül-qəmər, yoxsa qül-qülü

Çarəsiz təbəssümlə

Mənşə əsas deməkdir. Biz əsassız xalqıq. Məhvimiz o vaxtdan başladı ki, biz öz mənşəyimizi itirdik. Ən böyük unutqanlıq odur ki, öz mənşəyini unudursan. Aytmatovun manqurtu anasını öldürərkən öz mənşəyini məhv edirdi. Manqurtluq mənşəsizlikdir. Heç bəlkə bizim mənşəyimiz yerli-dibli olmayıb. Bildiyimiz odur ki, biz bu gün mənşəsizik. Qədim Çin poeziyasından təxminən belə bir misra yaddaşımda ilişib qalıb: "Mən geri qayıtmaq istəyirəm, amma yolu itirmişəm". Şəxsən mən mənşəyə qayıdan yol bilmirəm. Bilən desin. Mənşəni yaratmırlar, kəşf edirlər, tapırlar. Bizim indi mənşə yaradan vaxtımız deyil. Gecdən də gecdi. Qədim olmağa qalsa, yerli afrikalılar bütün bəşəriyyətdən daha qədimdirlər. Çünki insan milyon illər bundan qabaq Afrikada yaranıb. Amma onlar bu gün aclıqdan və xəstəlikdən milçəklərini də qova bilmirlər. Biz elə bilirik ki, ağsaqqal kultu xalqlar arasında da olur. Yəni qoca azərbaycanlı cavan azərbaycanlının gözündə necə hörmətə layiqdirsə, sanki qoca xalqlar da ehtirama belə layiq olmalıdırlar. Əslində biz qədim yox, qocalmış, pörsümüş, rahat ölməkdən başqa arzusu qalmamış, yaddaşını itirmiş, xərifləyən, büzük, cırıq-cırıq olmuş bir xalqıq. Görünür, Altsheymer sindromu qoca xalqlara da xasdır. Görəsən, biz yenidən necə doğula bilərik? Yəni haradan? Bizə ikinci ömür bəxş edə bilən alma nağıl yox, gerçək ola bilərmi? Mənşə öz deməkdir. Biz özü olmayan xalqıq. Azərbaycanın özü özgələrdən əmələ gəlmiş konqlomeratdır. İndi hansı özün özgələşməsindən söhbət gedir, mən başa düşmürəm. Farslaşmağımız, ruslaşmağımız, qərbliləşməyimiz - artıq zəruridir. Daim başqası olmaqdan başqa hansı yolumuz qalıb? Hardadır Azərbaycanın özü, hansı abidədə, hansı yazıda, hansı kitabda, hansı simvolda? Ki, ondan bərk-bərk yapışaq və özgələşməyək. Harda axtaraq Azərbaycanı? Həsənoğlunun qül-qülü şeirində, yoxsa avestaşünasların hələ də dekodlaşdırmadıqları avesta dilində yazılmış "Qat"larda? Kosanın torbası yarıyar? Bəlkə Füzulinin adamağladan qəzəllərini oxuyaq? Bəlkə əhli-beytə (Muhammədin arvadlarına) şeir düzən Nəsimiyə müraciət edək? Daha keçib, bəlkə uzaqbaşı Quran oxuyaq? "Şəqqül-qəmər"dən başlasaq olar? Biz özgə yayından çıxmış ox kimiyik. İstəmədiyimiz hədəflərə atılmışıq. Biz azmışıq. Ariadne ipimiz qırılıb. Nitsşe "Antixrist" əsərində yazır ki, bir xalq o vaxt məhv olur ki, o, öz mənşəyindən törəməyən ideala doğru can atır. Özümüzə layiq bilib, sayıb seçdiyimiz düşmənə, antipodumuza baxın: erməni! Bu nə miskin sonluqdu, Tarix, bizə göstərirsən?! Devizimizdən həşəmət yağır: "Azərbaycan həqiqətlərini dünyaya çatdırmaq". Can ey! İçində yaşadığımız və yaşatdığımız ənənə (müasir mentalitetimiz) mənşəyimizdən törəmə deyil, o, bizim mənşədən gəlməmişdir, əksinə, mənşəyimizlə bizim aramıza girərək mənşəyimizlə əlaqəmizi kəsmişdir. İslam bizi mənşəyimizdən ayıran birinci və ən güclü balta zərbəsi idi. Bu əclaf bizi özümüzdən ayırdı. Nə bizə geri qayıtmaq şansı saxladı, nə də bizi biryolluq özünə calaq edə bildi. Renessansımız islamdan əvvələ qayıdışdır! Bəlkə Babək Xürrəmdin? (Bunu pıçıltıynan soruşuram). Yenidən qırmızı bayraq! IX əsrin qisası! Nə deyirsiniz? Hə? Eh, gəlin, bir-birimizin qanını qaraltmayaq. Biz onsuz da itirilmiş nəsillərdən növbətisiyik. "Titanik" sakinləri kimi gəlin, qucaqlaşaq. Çarəsiz təbəssümlə. Ən yaxındakı gəmi biz qərq olandan dörd saat sonra bura çata bilər. Haydegger demişkən, "olmayan Allahın qarşısında qürub edək".